-
1 развязаться
сов.1) чишелү, чишелеп китү; сүтелү2) перен. бушау, котылу; араны өзү• -
2 от-
= ото-; = отъ-префикс1) "берәр эшне тәмамлау, төгәлләү, хәрәкәтне ахырга китереп җиткерү, туктату" дигән мәгънәне белдереп, татарчага "бетерү" дигән ярдәмче фигыль аша тәрҗемә ителә2) "ерагаю, ераклашу, читләшү, читкә китү" мәгънәләрен белдереп, "китү" дигән ярдәмче фигыль аша тәрҗемә ителә3) "бер бөтеннән аерым кисәген яки икенче берәр әйберне аеру" мәгънәсен аңлатып, "алу" дигән ярдәмче фигыль аша тәрҗемә ителә4) фигыльдә "-ся" суффиксы булса һәм ул "берәр нәрсәдән баш тарту" мәгънәсен аңлатса, "котылу", "сылтау табу" сүзләре ярдәмендә тәрҗемә ителә -
3 бала
1. сущ.1)а) дитя́, ребёнок, малы́ш; см. тж. сабый••балага куш та, үзең йөгер — посл. дай поруче́ние ребёнку, а бе́гай сам ( о недостаточно развитом чувстве ответственности у детей)
бала бала инде ул — погов. ребёнок есть ребёнок
б) детёныш ( диких животных), птене́ц ( ряда диких птиц)••бүре баласын бүреккә салсаң да, урманга карар — посл. е́сли да́же волчо́нка положи́ть в ша́пку (так, что он ничего не увидит), всё равно́ бу́дет смотре́ть в сто́рону ле́са
карга да үз баласына аппагым дияр, керпе дә үз баласына йомшагым дияр — посл. и воро́на называ́ет свои́х птенцо́в бе́ленькими, и ёж счита́ет свои́х ежа́т гла́денькими
в) младе́нец; см. тж. бәби, нарасыйбала имезү — корми́ть ребёнка гру́дью
бала тирбәтү — ука́чивать, баю́кать ( дитя)
••асыл ир күңелендә йөгәне белән ат ятaр, асыл хатын күңелендә бишеге белән бала ятaр — посл. (букв. у настоя́щего мужчи́ны в мы́слях - конь с недоу́здком, у настоя́щей же́нщины в мы́слях - ребёнок с колыбе́лью)
еламаган балага имчәк бирмиләр — посл. дитя́ не пла́чет - мать не разуме́ет
2) сын и́ли дочь; ча́до, о́тпрыск, пото́мство, пито́мец••бала балдан татлы — посл. сла́док мёд, дитя́ сла́ще
бала тез өстендә сөйдерә, тездән төшкәч көйдерә — посл. ча́до на коле́нях к се́рдцу льнёт, а сойдёт с коле́н - ду́шу жжёт
ана күңеле балада, бала күңеле далада — посл. мы́сли ма́тери о ребёнке, а тот ду́мает о сте́пи (т. е. стремится повидать мир)
хатын алмак бер бәла - аннан туа бер бала, ул баладан туа мең бәла — посл. (букв. жени́ться - одна́ беда́, поя́вится пото́мство - от него́ ты́сячи бед)
3) молодо́й челове́к, ю́ноша и́ли де́вушка ( пока они сами не имеют детей), юне́ц, дети́нааталардан калган, ай, яшь бала күкрәк көче белән мал таба — ( песня) ю́ноша, оста́вшись без отца́, гру́дью (т. е. тяжёлым трудом) добыва́ет себе́ сре́дства на жизнь
4) перен. пито́мец, сын, дитя́ (представитель своей среды, класса, нации, страны и т. п.)замана баласы — дитя́ вре́мени, представи́тель своего́ вре́мени
табигать баласы — дитя́ приро́ды
5) в притяж. ф.; 1 л.; ед. ч. балам дитя́ моё, ди́тятко, дитя́; разг. до́ченька, сыно́к (слово обращения к детям и к тем, кто намного моложе говорящего)••балам, тары татлыдыр - тир түккәчтен белерсең; балам, балан баллыдыр - бил бөккәчтен белерсең — посл. дитя́ моё, зерновы́е сла́дки: прольёшь пот, обраба́тывая по́ле - узнае́шь; дитя́ моё, кали́на сладка́ как мёд, потру́дишься ( собирая её) - узна́ешь
6) мн. балалар де́ти, детвора́, ребя́та || де́тскийбалалар бакчасы — де́тский сад
балалар киеме — де́тская оде́жда
балалар әдәбияты — де́тская литерату́ра
балалар язучысы — де́тский писа́тель
7) в знач. нареч. баладан с де́тства, с де́тских летбаладан эшләп үсү — рабо́тать с де́тских лет
2. прил.; редкомин аны баладан — беләм я его́ зна́ю с де́тских лет
1) малоле́тний, недозре́лыйкеше — малоле́тний в знач. сущ.
••кошның авызы зур булыр — посл. у малоле́тней пти́цы ( у птенца) рот широ́к
2) де́тский; ребя́ческий; инфати́льныйбала күңел — де́тская душа́
бала хыяллар — ребя́ческие мечты́
•бала җанлы — лю́бящий дете́й
бала җанлылык — чадолю́бие, любо́вь к де́тям
бала холыклы (бала холкы чыгып бетмәгән) — с ребя́чливым, ребя́ческим хара́ктером ( непостоянный или капризный)
бала хөкемендә — на права́х ребёнка, кото́рого на́до счита́ть ребёнком (хотя он в действительности может быть и взрослым, например, душевнобольной или престарелый)
баладан калу — потеря́ть спосо́бность рожа́ть; см. тж. ырудан калу
баладан котылу — разреши́ться от бре́мени, благополу́чно, роди́ть
баладан савыгу (баладан терелү; баладан сәламәтләнү) — опра́виться, вы́здороветь || оправле́ние, выздоровле́ние по́сле ро́дов
баладан үлү — умира́ть, умере́ть || смерть во вре́мя и́ли всле́дствие ро́дов
бала чебеш — о́чень нео́пытный, незре́лый челове́к
- бала анасыбалалар әкияте — де́тская ска́зка, примити́вная и́ли гру́бая ложь
- бала асрау
- бала атасы
- бала елга
- бала итәк
- бала йон
- бала каз үрдәк
- бала каз
- бала караучы
- бала кешесе
- бала кеше
- бала китерү
- бала корт
- бала кош
- бала кычыткан
- бала мамык
- бала очыру
- бала суган
- бала суганча
- бала табу
- бала табу йорты
- бала табучы хатын
- бала төшертү
- бала төшерү
- бала умарта
- бала күч
- бала урыны
- бала чак
- бала вакыт
- бала чүбе
- бала чүпрәге
- бала чыгару
- балалар бүлмәсе
- бала лар хезмәте
- баланың баласы
- бала булу
- балага калу
- балага узу -
4 йөк
I сущ.1) воз || возово́йөч йөк печән хәзерләү — загото́вить три во́за се́на
йөк артыннан җәяүләп бару — идти́ пешко́м за во́зом
йөк печәне — возово́е се́но
йөк үлчәве — возовы́е весы́
йөктән төшкән - югалган — (посл.) что с во́зу упа́ло, то пропа́ло
2) груз, покла́жа; кладь, но́ша, вьюк || грузово́й, това́рный; вью́чныййөк күтәрү — поднима́ть груз
кул йөге — ручна́я кладь
йөк ташу — перевози́ть груз, перево́зка гру́за
юлчының йөге — покла́жа пу́тника
ишәк аркасындагы йөк — вьюк на спине́ осла́
йөк судносы — грузово́е су́дно
йөк вагоннары — това́рные ваго́ны
йөк амбары — това́рный склад
йөк хайваннары — вью́чные живо́тные
йөк әйләнеше — грузооборо́т
3) как первый компонент русских слож. слов грузо-йөк күтәргеч җайланмалар — грузоподъёмные сре́дства
йөк агышы — грузопото́к
йөк җибәрүче — грузоотправи́тель
4) нагру́зкайөрәккә артык йөк — ли́шняя нагру́зка для се́рдца
җәмәгать эшләре йөге — обще́ственная нагру́зка
бер кешегә ике йөк — одному́ челове́ку две нагру́зки
5) перен. обу́за, бре́мя; груз, тя́гость, тя́жестькайгы (мәшәкать) йөге — груз печа́ли (забо́т)
дөньяда дус бул, йөк булма — в жи́зни будь дру́гом, а не обу́зой
йөкнең авыры аңа төште — основна́я тя́жесть вы́пала на него́
•- йөк аты- йөк бушату
- йөк бушатучы
- йөк вагоны
- йөк көймәсе
- йөк салу
- йөк төяү
- йөк ташучы
- йөк йөртүче
- йөк төяүче
- йөк урыны••йөге белән — це́лый воз (т. е. очень много)
йөге кыйшайган — прост. пья́ный
йөгенә керә алмау — не мочь поручи́ться (за достоверность чего-л.)
II сущ.; разг.йөк булып тору — тяготи́ть; быть в тя́гость кому, чему, для кого, чего
состоя́ние бере́менности- йөккә калуаның айлык йөге бар — у неё ме́сячная бере́менность
- йөккә узган
- йөктән котылу
См. также в других словарях:
җай — I. и. 1. Әйбернең, эшнең, хәлнең үтәлеш тәртибе, үзенә генә хас яшәеш, барыш үзенчәлеге һәр нәрсәнең җае бар. хәб. Тәртип белән генә бара, уңай, җайлы эшләр җайда 2. Үзеннән алдагы сүз белән бергә нин. б. эшне башкарудагы төп юлны, алымны белдерә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ычкыну — 1. Кидерелгән, эләктерелгән, ялганган, ябыштырылган, тоткан җирдән чыгу, салыну, төшү; өзелеп, аерылып китү. Бәйләгән әйбернең күзе өзелеп сүтелә башлавы турында оекның күзе ычкынган 2. Тотылган, эләккән, бәйләнгән җирдән кинәт котылу, аралану,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тынлану — 1. Сөйләшүдән, җырлаудан, кычкырудан, атудан һ. б. ш. тавыш чыгарудан туктау, тын калу. Берәр төрле тавыш ишетелми, яңгырамый башлау; туктау 2. Берәр нәрсә эшләргә уйлаудан, фикер йөртүдән яки берәр эш эшләүдән туктау тик ул тынмый, һаман уйлый.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тыну — 1. Сөйләшүдән, җырлаудан, кычкырудан, атудан һ. б. ш. тавыш чыгарудан туктау, тын калу. Берәр төрле тавыш ишетелми, яңгырамый башлау; туктау 2. Берәр нәрсә эшләргә уйлаудан, фикер йөртүдән яки берәр эш эшләүдән туктау тик ул тынмый, һаман уйлый.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге